De Maretak

                              
We zitten weer in de sfeer rond Kerst, Joel, of Midwinter. Hierbij past het om wat te vertellen over de maretak, vogellijm, mistletoe of Viscum album. Allemaal namen voor een plant die sterk verbonden is met deze tijd van het jaar. Hij is lid van de vogellijmfamilie of Loranthaceae. In Nederland is het een beschermde plant. In Zuid-Limburg in de voerstreek kun je veel maretakken vinden. De takken of bollen die voor de kerstdagen te koop worden aangeboden komen veelal uit N.Frankrijk.

Het is een halfparasiet die het liefst groeit op zachte bomen zoals appel, populier en meidoorn. Via zijn wortels, (eigenlijk zijn dit geen wortels maar uitlopers) , die in het cambium van zijn gastheer groeien neemt hij water en mineralen op. Wat betreft de licht- en luchtstofwisseling is de plant wel zelfstandig. Het blad is dik en vlezig met weinig nerven, leerachtig en goud-groen.Vaak opvallend gedraaid, alsof er een slag in zit. De licht- en ademmondjes zitten zowel onder als op het blad.

De verspreiding gaat als volgt: vogels, oa. de grote- of maretaklijster (Turdus viscivorus), verspreiden de plant door de kleverige bessen van hun snavel af te vegen. Door dit geveeg  ontstaat een krasje in de bast van de boom en het zaadje vindt in het zachte sappige cambium een goede voedingsbodem. Uitzaaing gebeurt ook wel via de uitwerpselen van de vogel.
Pas na één jaar ontkiemt het zaad. De plant vormt het eerste jaar slechts één bladpaar. Het tweede jaar groeit uit elk blad weer één bladpaar. In zijn derde levensjaar heeft hij dus pas 6 bladparen (zie illustratie). De plant groeit uit naar een bolvorm en kan wel 50 jaar oud worden.Vooral in de winter, wanneer zijn gastheer het blad heeft verloren zijn de bollen goed te zien. De maretak zelf behoudt zomer en winter zijn blad.
De bloemen zijn opvallend groen-geel van kleur. Er zijn geen kelk-of kroonbladeren, geen ingewikkelde voortplantingsorganen, alleen 4 primitieve schubjes per bloem. Het stuifmeel wordt in jan./ febr. gemaakt en door insekten  naar de vrouwelijke planten gebracht. Daarna vormt hij witte doorzichtige slijmerige bessen. Het is nodig dat er licht bij de zaden in de bes komt, anders wordt het zaad binnen 24 uur onvruchtbaar. De plant is twee-huizig.
Het blad is voortdurend héél langzaam in beweging, ook als het wind stil is. Alle blaadjes bewegen gelijktijdig, maar ieder een eigen kant op. Soms stoppen ze allemaal tegelijk om daarna opnieuw te gaan bewegen. Hier zijn mooie filmbeelden van te zien.
De plant laat door zijn groeiwijze en gedrag duidelijk zien dat het een eigen ritme heeft: het zaad ontkiemt pas na 1 jaar, hij vormt slechts 1 bladpaar per jaar, het in beweging zijn van de bol, hij heeft geen onder en geen bovenkant.

Historie :
De plant is sterk verbonden met de oude Kelten.Voor hen was de plant heilig, vooral als hij op de wintereik groeide. Men noemde deze vorm van samengroeien het heilige huwelijk: de eik staat voor het mannelijke, de maretak voor het vrouwelijke. De Druïden dachten dat de maretak in contakt met de goden stond, het lijkt of de plant “zweeft” tussen hemel en aarde. Maretak werd rond de zomer- of winterwende geoogst, het liefst met onweer. De bol werd losgesneden en opgevangen in een wit laken, de plant mocht de grond niet raken, omdat anders de boodschap van de goden en de magische werking van de plant verloren zou gaan. Dit was geen karweitje voor de gewone mens. Er wordt nu nog steeds gezegd:
Wie maretak gaat snijden moet goed van kwaad kunnen onderscheiden.
 De druïde Panoramix uit de strip Asterix en Obelix  gebruikt bij het oogsten een gouden snoeimes. Maretak is één van de planten die in zijn toverdrank gaan.Wie daar van drinkt beschikt over enorme kracht.
In een 13e eeuws Noors verhaal, wat veel weg heeft van de zondeval, wordt verteld dat de zonnegod Baldur, zoon van Frigga en Odin, door een list werd gedood met een pijl gemaakt van maretakhout. Hierdoor werd het kontakt met de goden verbroken .
Midwinter is in zekere zin de dood van de zonnegod. Op 21 december “sterft” de Zon, daarna volgen er 3 dagen transformatietijd. Dan, in de nacht van 24 op 25 december, begint de zon weer aan een nieuwe cyclus. Een vorm van de hergeboorte van de Koning (in onze cultuur Christus).

Een combinatie van maretak, hulst en klimop was/is in Engeland erg populair. Rond de kerstdagen liepen kinderen langs de deuren en zongen dit liedje:
Holly and Ivy                         
Mistletoe bough                    
give me an apple
and I’ll now go

De plant bevat tumorremmende en hartversterkende stoffen. In medische zin wordt maretak ingezet bij mensen met hartritmestoornissen, verhoogde bloeddruk en problemen met de bloedsomloop. In de antroposofische geneeskunde zijn er sinds de 20er jaren maretak preparaten, in gebruik bij kanker. Er wordt nog steeds veel onderzoek gedaan, ook regulier, naar de geneeskrachtige eigenschappen van deze wonderlijke plant.

Ik wens iedereen een heel gelukkig Kerstfeest /Joel en een hartverwarmend Nieuwjaar!